THẾ NÀO LÀ "QUÂN CHỦ LẬP HIẾN"

Sau khi viết bài LÀM THẾ NÀO ĐỂ DÂN TỘC VIỆT NAM CÓ MỘT CHÍNH PHỦ LƯU VONG "DANH CHÍNH NGÔN THUẬN" tôi nhận được một comment thông minh như sau của một bạn : " Đấu tranh dân chủ mà đòi quân chủ,bó tay luôn". Tôi không trách bạn này bởi dân trí Việt Nam vẫn còn hạn chế . Vấn đề là người Việt bây giờ lười đọc,ít chịu đọc nhưng phán thì "xanh rờn",lâu lâu vô tình khoe não bộ của mình cho thiên hạ biết.

Thưa rằng : QUÂN CHỦ NHƯNG MÀ LÀ DÂN CHỦ .ĐÓ LÀ "QUÂN CHỦ LẬP HIẾN".

Nhiều người hiện nay vẫn hiểu: “Đã quân chủ thì không dân chủ”.
Hiểu như vậy là chưa đúng. Chưa đúng cả trên phương diện lý thuyết, lẫn thực tế.
Trước hết về mặt lý thuyết, khi nói nhà nước quân chủ hay cộng hòa là nói đến phương diện hình thức chính thể (form of government), còn khi đề cập đến dân chủ hay độc tài là đề cập đến phương diện chế độ chính trị (political governance). Về phương diện thực tế, hình thức chính thể là quân chủ hay cộng hòa chưa nói lên được vấn đề nhà nước đó có dân chủ thực sự hay không.
Nước Anh là một ví dụ điển hình về nhà nước quân chủ mà dân chủ. Muốn lý giải được tại sao nhà nước này lại có hình thức chính thể quân chủ lập hiến (constitutional monarchy), lý giải tại sao có chính thể quân chủ lập hiến nhưng vẫn là một nhà nước dân chủ thì cần phải trở lại tìm hiểu lịch sử ra đời và cả thực tế tổ chức, hoạt động của nhà nước này hiện nay.
Trước hết về lịch sử, cách mạng Anh năm 1642 là một trong những cuộc cách mạng tư sản đầu tiên trên thế giới. Cuộc cách mạng này bùng nổ với hình thức nội chiến (Civil War) giữa 2 lực lượng quí tộc phong kiến với tầng lớp trí thức được sự ủng hộ của quần chúng. Cuộc nội chiến này chấm dứt vào năm 1648 với thắng lợi thuộc về giai cấp tư sản.

Sau cách mạng, tầng lớp trí thức đã thiết lập nhà nước theo chính thể Cộng hòa nghị viện mà quyền lực tối cao của nhà nước tập trung vào Hạ nghị viện. Tuy nhiên chính thể này không tồn tại lâu. Do tầng lớp nắm quyền lực sau đó đã không thực hiện lời hứa chia ruộng đất cho nông dân, dẫn đến mâu thuẫn xã hội tiếp tục phát triển gay gắt giữa giai cấp tư sản và quần chúng nhân dân lao động. Trước tình thế đó, giới quyền lực đã phải thoả hiệp với tầng lớp quí tộc mới nhằm mục đích xoa dịu mâu thuẫn xã hội.
Hai sự kiện quan trọng thể hiện rõ sự thỏa hiệp này là:

Thứ nhất, sau khi Oliver Cromwell – người lãnh đạo cuộc cách mạng qua đời vào năm 1658, kéo theo sự sụp đổ của nền Cộng hòa, Charles II đang lưu vong ở nước ngoài đã được mời về nước lên ngôi vua năm 1660.

Thứ hai, vào tháng 2/1689, Nghị viện Anh đã thông qua đạo luật mới có tên là "Đạo luật thừa nhận ngôi vua và quyền hành của nghị viện". Đạo luật này là cơ sở pháp lý cho sự ra đời nhà nước quân chủ lập hiến tồn tại cho đến ngày nay. Nội dung chủ yếu của đạo luật này là đề cao vai trò của Nghị viện và khẳng định ngôi vua sẽ được giữ lại nhưng chỉ mang tính biểu tượng - nhà vua trị vì mà không cai trị.
Như vậy có thể khẳng định rằng chính thể quân chủ lập hiến ở Anh ra đời là kết quả của sự thỏa hiệp giữa giai cấp tư sản và quí tộc mới, là sản phẩm và biểu hiện của cuộc cách mạng tư sản không triệt để.

Trên phương diện thực tế, nhà nước Anh hiện nay là một nhà nước dân chủ. Khẳng định này có được thông qua đánh giá của dư luận, cộng đồng quốc tế và cảm nhận của chính người dân Anh về cách tổ chức, điều hành đất nước hiện nay.

Hiện nay, nhà vua Anh là nguyên thủ quốc gia, là biểu tượng cho sự thống nhất và bền vững quốc gia. Người ta gọi đây là một thiết chế tiềm tàng. Tiềm tàng vì thời bình, nhà vua không tham gia đảng phái, lui vào hậu trường chính trị. Nhưng thiết chế này lại phát huy tác dụng, giống như một "van an toàn cuối cùng" khi đất nước lâm nguy hoặc bên bờ vực của nội chiến. Đây chính là ý nghĩa tích cực của thiết chế này. Ngày nay theo tập quán chính trị lâu đời, quyết định của nhà vua Anh có hiệu lực thực thi khi có chữ ký kèm theo của Thủ tướng hoặc của Bộ trưởng và nhà vua không phải chịu trách nhiệm về chữ ký của mình.

Nghị viện Anh hiện nay được tổ chức theo chế độ lưỡng viện (bicameral), gồm Hạ viện (House of Commons) được hình thành bằng phương thức bầu cử và Thượng viện (House of Lords) với đa số thành viên được chỉ định. Nước Anh theo thể chế chính trị đa đảng. Thủ tướng là thủ lĩnh của Đảng chiếm đa số ghế trong Hạ nghị viện và là người đứng đầu Nội Các (The Cabinet).

Nhà vua là nguyên thủ quốc gia, trị vì nhưng không cai trị. Hiến pháp Anh hiện nay là Hiến pháp bất thành văn, đây là tập hợp những tập quán chính trị lâu đời, thiêng liêng và không dễ bị vi phạm. Qua thời gian, những tập quán bất thành văn lâu đời ấy vẫn tỏ ra phù hợp với quan điểm "bình đẳng, thoả hiệp, thương lượng" của người Anh, vẫn tỏ ra phù hợp với nhiều vấn đề thay đổi nhanh chóng của thời đại và trở thành một truyền thống trong đời sống chính trị nơi đây.

Hiện nay dân Anh nhìn chung vẫn muốn sống trong một đất nước có vua. Theo một cuộc thăm dò dư luận thực hiện vào tháng 12/2007, đài BBC đã phỏng vấn khách quan 1000 người Anh, độ tuổi từ 16 trở lên về việc có nên duy trì hình thức quân chủ lập hiến không, kết quả đã cho thấy có đến 80% cho rằng việc duy trì chế độ này vẫn là việc làm cần thiết.Ở một khía cạnh khác, người dân Anh họ cũng tự hào về những gì mình đang có - tự hào vì nước Anh là nơi khai sinh ra hình thức chính thể quân chủ lập hiến, tự hào vì nước Anh có những tập quán chính trị tồn tại lâu dài mà không dễ gì bị vi phạm, tự hào là nơi khởi nguồn của Tiếng Anh (English) - ngôn ngữ phổ biến toàn thế giới và tự hào vì nước Anh là nơi khai sinh ra dòng họ pháp luật Common Law - một trong hai dòng họ pháp luật lớn và điển hình nhất thế giới hiện nay.

Nhìn rộng hơn, hiện nay không chỉ nước Anh mà nhiều nước khác trên thế giới mặc dù tên gọi là quân chủ nhưng lại được đánh giá là nhà nước dân chủ, ví dụ như nhà nước Tây Ban Nha, Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch, Luxemburg, Thụy Điển ở Châu Âu hay Nhật Bản ở Châu Á. Ngược lại nhiều nhà nước hiện nay, mặc dù tên gọi là cộng hòa, nhưng vẫn bị đánh giá là cai trị độc tài, phản dân chủ, ví dụ như chế độ độc tài ở Cộng hòa Ai Cập của Mubarak; chế độ độc tài của Gaddafi ở Cộng hòa Libya, nhà nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên...

Như vậy, một nhà nước quân chủ vẫn có thể là một nhà nước dân chủ và một nhà nước cộng hòa vẫn có thể là một nhà nước độc tài, phản dân chủ. Bên trong thông qua sự đánh giá, cảm nhận của chính người dân trong nước và bên ngoài là của cộng đồng, dư luận quốc tế, một nhà nước sẽ được gọi tên cụ thể, chính xác là có dân chủ thực chất hay không.