CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI QUỐC TẾ.

CHÚ Ý : VIỆC THỰC THI , TUÂN THỦ CÁC PHÁN QUYẾT CỦA "TRỌNG TÀI QUỐC TẾ" TÙY THUỘC VÀO Ý CHÍ CỦA CÁC BÊN TRANH CHẤP.

Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài quốc tế là phương thức giải quyết tranh chấp quốc tế, theo đó, các quốc gia là các bên tranh chấp sẽ thỏa thuận trao cho một hoặc một số cá nhân (trọng tài viên) thẩm quyền giải quyết các vụ việc tranh chấp có liên quan.

Trong thực tiễn quan hệ quốc tế và giải quyết tranh chấp quốc tế, hình mẫu Trọng tài hiện đại được ghi nhận lần đầu tiên trong Hiệp ước JAY ( Hiệp định hữu nghị về thương mại và hàng hải) do Anh và Mỹ ký ngày 19/11/1794 để giải quyết các vấn đề liên quan giữa hai nước sau cuộc chiến tranh giành độc lập của Mỹ. Từ đó đến nay, có rất nhiều Hội đồng Trọng tài được thành lập để giải quyết tranh chấp như Trọng tài hành chính của tổ chức lao động thế giới, Trọng tài hành chính của ngân hàng thế giới, Trọng tài về LIBI, Trọng tài về luật biển, Trọng tài về truy cứu trách nhiệm về tội ác chiến tranh ở Ruanda; Tòa Trọng tài thường trực La Haye ...

Có thể phân loại Trọng tài quốc tế thành các loại sau đây:

- Thứ nhất, nếu căn cứ vào số lượng Trọng tài viên, có Trọng tài cá nhân và Trọng tài tập thể hay còn gọi là Hội đồng Trọng tài (từ 3 thành viên trở lên).

- Thứ hai, nếu căn cứ thẩm quyền giải quyết, có Trọng tài có thẩm quyền chung như Trọng tài La Haye và Trọng tài có thẩm quyền chuyên môn như Trọng tài về luật biển, Trọng tài của tổ chức thương mại thế giới WTO...

Thứ ba, nếu căn cứ vào tính chất hoạt động, có Trọng tài vụ việc (ad hoc) và Trọng tài thường trực (Trọng tài quy chế).

Nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động giải quyết tranh chấp quốc tế của Trọng tài quốc tế, so với Tòa án công lý quốc tế, có thể thấy rằng" Trọng tài quốc tế "không tạo ra một thực tiễn xét xử ổn định như Tòa án công lý quốc tế vì nó chỉ được lập ra hoặc thừa nhận để giải quyết các vụ việc cụ thể theo thỏa thuận của các bên tranh chấp. Trọng tài quốc tế không có chức năng đưa ra kết luận tư vấn và chi phí Trọng tài do các bên tranh chấp gánh chịu. Về thẩm quyền, cũng giống như Tòa án công lý quốc tế, Trọng tài quốc tế không có thẩm quyền đương nhiên giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia. Chính vì vậy, các quốc gia là các bên tranh chấp có quyền thỏa thuận xây dựng thủ tục Trọng tài để giải quyết tranh chấp bằng việc kí kết các điều ước quốc tế song phương hoặc đa phương về Trọng tài hoặc các điều khoản về Trọng tài. Các điều ước quốc tế hoặc các điều khoản về thành lập Trọng tài ad hoc phải chứa đựng các nội dung cơ bản sau đây: các bên tranh chấp ; thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Trọng tài; đối tượng tranh chấp; trình tự, thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp; nguồn luật áp dụng giải quyết tranh chấp ; thủ tục ra các phán quyết và phương thức thi hành phán quyết của Trọng tài...

Cũng như Tòa án Công lý quốc tế, phán quyết của Trọng tài có giá trị chung thẩm, bắt buộc thi hành đối với các bên tranh chấp. Tuy nhiên, phán quyết Trọng tài có thể được xem xét lại khi có những tình tiết, điều kiện mới làm ảnh hưởng đến nội dung của phán quyết mà trước đó Trọng tài chưa biết đến. Mặt khác, phán quyết Trọng tài sẽ bị coi là vô hiệu nếu điều ước quốc tế hoặc điều khoản về Trọng tài mà các bên ký kết vô hiệu hoặc Trọng tài giải quyết vượt quá thẩm quyền được các bên thỏa thuận hoặc thành viên hội đồng Trọng tài bị mua chuộc hoặc trong quá trình giải quyết vụ việc, Trọng tài đã vi phạm thủ tục tố tụng.

Cơ chế giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài quốc tế có một số ưu điểm và hạn chế sau đây:

Về ưu điểm, giải quyết tranh chấp quốc tế bằng Trọng tài quốc tế là một cơ chế linh hoạt và mềm dẻo. Bởi lẽ, cơ chế này cho phép các bên tranh chấp có quyền lựa chọn trọng tài viên, thỏa thuận xây dựng quy chế trọng và các vấn đề liên quan khác trong quá trình chấp thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài quốc tế (đặc biệt là Trọng tài ad hoc). Mặt khác, giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài quốc tế sẽ tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên tranh chấp. Quy trình giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài rất nhanh và kịp thời nên tránh được những tác động chủ quan và khách quan từ bên ngòai. Với cơ chế “ xét xử bí mật”, Trọng tài quốc tế sẽ giữ được bí mật và bảo đảm được danh dự và uy tín của các bên tranh chấp (đặc biệt là các bên thua kiện).

Bên cạnh những ưu điểm nổi bật nói trên, cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế bằng Trọng tài cũng có điểm hạn chế. Cơ chế đảm bảo thực thi, tuân thủ phán quyết của Trọng tài không mạnh như cơ chế đảm bảo thực thi, tuân thủ phán quyết của Tòa án công lý quốc tế. Chính vì vậy, thực thi, tuân thủ phán quyết Trọng tài hoàn toàn tùy thuộc vào ý chí của các bên tranh chấp, vì Trọng tài quốc tế không phải là cơ quan tư pháp của Liên Hiệp quốc nên Hội đồng bảo an Liên Hiệp quốc sẽ không thể bảo đảm việc thực thi các phán quyết của Trọng tài quốc tế, đặc biệt là các phán quyết của các Trọng tài ad hoc.